«Ο Πότης»- Hans Fallada

Δεν έχουν άδικο όσοι τοποθέτησαν αυτό το αριστούργημα δίπλα στον Παίκτη του Ντοστογιέφσκι αναφέρεται στο επίμετρο αυτής της εξαιρετικής έκδοσης ενός βιβλίου μαρτυρίας για την κοινωνία της απομόνωσης, του αποκλεισμού και της εγκατάλειψης, για την εποχή όπου η δυστυχία και η θλίψη είχαν εισιτήριο πρώτης θέσης στα βαγόνια ενός εκτροχιασμένου τρένου.

Ο Φάλαντα είναι ένας εξαιρετικός συγγραφέας και αξίζει να διαβάσει κανείς όλα τα έργα του. Ο συγγραφέας ο οποίος υπέφερε και ο ίδιος από την εξάρτηση του αλκοόλ,μας περιγράφει τη ζωή ενός αλκοολικού και παραθέτει αριστοτεχνικά τον ξεπεσμό του. Είναι οξύμωρο το γεγονός ότι κατάφερε να αποτυπώσει τον βασικό ήρωα και τις περιπέτειες του με τόσο ρεαλιστικό τρόπο.Περιγράφει με απόλυτη ακρίβεια  τη Γερμανία εκείνης της περιόδου. Το “κλειδί” δεν είναι ο αλκοολισμός του ήρωα, του Ερβιν Ζόμερ, αλλά ο αδύναμος χαρακτήρας και η υποταγή στην εξάρτηση.

Ξεκινώντας την ανάγνωση ξεχωρίζεις την απλή γλώσσα που χρησιμοποιεί ο Fallada για να περιγράψει σκηνές από την καθημερινή ζωή κατά τη δεκαετία του ’30. Η γραφή του είναι ρεαλιστική. 

"Ο πότης" άρχισε να γράφεται το 1944, κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού του συγγραφέα σε ναζιστικό ίδρυμα λόγω αλκοολισμού και παραβατικής συμπεριφοράς, και εκδόθηκε το 1950. Με τις εμπνευσμένες προσωπογραφίες εγκληματιών και με τις περιγραφές ομοφυλοφιλικών ερώτων και τη ρεαλιστική αναπαράσταση των συνθηκών διαβίωσης, που δεν άφηναν καμιά αμφιβολία για την πρόθεση των Αρχών να οδηγήσουν τους τροφίμους σε αργό θάνατο, συνιστούσε μια πρωτοφανή παρέκκλιση από την επίσημη πολιτική στον τομέα της λογοτεχνικής παραγωγής.

Είναι ένας παλαιστής απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό που τον παρασέρνει σε ατοπήματα και, τον βυθίζει όλο και περισσότερο στην ασθένεια που τον λιώνει, την μέθη. Είναι επιθετικός, νιώθει πως απειλείται, μισεί ό,τι πριν από λίγο αγαπούσε. Εξαίρεση από όλα αυτά, τα παιδιά του, τα οποία λάτρευε και για τα οποία αφιέρωσε πολλά παραμύθια ακόμα και μέσα από την φυλακή. Η τρυφερότητα ενός ανθρώπου για τα παιδιά μπορεί και διώχνει τα σύννεφα που μαζεύονται για τον υπόλοιπο κόσμο.

Σκιαγραφεί έναν ολόκληρο ψυχικό κόσμο, έναν κόσμο απόμακρο και ξένο για εκείνον που ο ίδιος βίωσε από τα παιδικά του χρόνια μέχρι και τον θάνατό του από μακρόχρονη χρήση οινοπνεύματος και ουσιών που όμως ήταν το παράθυρο για να κοιτάξει τον μαγικό κόσμο της γραφής κατάματα και να βρει εκεί το καταφύγιο της ψυχής του.

Κυκλοφόρησε το 1950 ,πρόκειται για το πιο προσωπικό του βιβλίο "Der Trinker" ("Ο πότης", αγγλ. έκδ. "The Drinker"), μια βαθιά αυτοβιογραφική εξιστόρηση της ζωής με τους Ναζί. Ο Χανς Φάλαντα παρέμεινε δημοφιλής συγγραφέας στη Γερμανία και μετά το θάνατό του, ωστόσο ορισμένα από τα ανέκδοτα έργα του θεωρείται ότι χάθηκαν ή πουλήθηκαν, εν μέρει εξαιτίας της αμέλειας και εν μέρει εξαιτίας του εθισμού στα ναρκωτικά της δεύτερης γυναίκας και μοναδικής κληρονόμου του, Ulla Losch.

Ο Φάλαντα ζωγραφίζει το δικό του πορτραίτο, ένα άτομο βασανισμένο και καταπονημένο όχι τόσο από τον χρόνο όσο από την αγωνία του να εξωτερικεύσει αυτά που τον απασχολούν και τον κατατρέχουν.

Λίγα λόγια για το βιβλίο:

Δεκαετία του '30.

Ο Έρβιν και η Μάγδα Ζόμερ ζουν μια ήσυχη, ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή. Όλα όμως ανατρέπονται, όταν η επιχείρησή τους παίρνει την κάτω βόλτα, μετά την αποχώρηση της δραστήριας και δυναμικής Μάγδας. Η δυσμενής αυτή εξέλιξη κλονίζει τον γάμο τους συθέμελα και τελικά συνθλίβει τον Έρβιν, ο οποίος γυρίζει την πλάτη στην πραγματικότητα και καταφεύγει στο ποτό. Το αλκοόλ αμβλύνει ένα αίσθημα αδυναμίας που τον κατέτρυχε ανέκαθεν, του προσφέρει διαφυγή από την πεζή, απονεκρωμένη καθημερινότητα, που ασφυκτιά μέσα σ' ένα σύστημα άτεγκτων γερμανικών κανόνων, και του αποκαλύπτει την απόλαυση που μπορεί να προσφέρει το ανοιξιάτικο ξύπνημα της φύσης αλλά και της καταπιεσμένης του σεξουαλικότητας. Παρασυρμένος από τη μέθη που του προκαλεί η ανακάλυψη πρωτόγνωρων εμπειριών, παραπαίοντας ανάμεσα στην ενοχή που συνεπάγεται η απώλεια της αστικής αξιοπρέπειας και στην ηδονή που νιώθει τσαλαπατώντας την, αποξενώνεται από το οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον· έρμαιο πλέον ενός ανεξέλεγκτου αλκοολισμού, θύμα των ανθρώπων του υποκόσμου που συναναστρέφεται, συλλαμβάνεται λόγω παραβατικής συμπεριφοράς και φυλακίζεται σε άσυλο. Περιγράφοντας τις ψυχικές μεταπτώσεις του ήρωα, ο συγγραφέας σκηνοθετεί με δεξιοτεχνία τη συνάντηση του τραγικού με το κωμικό, με φόντο το ζοφερό άσυλο, μικρογραφία μιας κοινωνίας που βυθίζεται στη φρίκη του Ναζισμού.

(Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα:

Ο Χανς Φάλαντα, αυτό είναι το ψευδώνυμο του , γεννήθηκε το 1893 μέσα σε μία οικογένεια όπου ο πατέρας ασκούσε έντονη την καταπίεση και εκείνος με ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία και ισχυρή την αίσθηση της μοναχικότητας παρέμενε σε δύσκολη θέση μην μπορώντας να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις του. Από μικρή ηλικία βρέθηκε μπλεγμένος σε καβγάδες με καταστροφική για τον ίδιο κατάληξη, αργότερα κατηγορήθηκε για υπεξαίρεση χρημάτων και άρχισε από νωρίς να γεύεται όπως ο Φιτζέραλντ την απόλαυση του ποτού και της μέθης, αυτής της αίσθησης φυγής από τα επίγεια και της ανύψωσης σε μία άλλη πραγματικότητα που όμως μετά από λίγο καθίσταται αρρωστημένη και καταθλιπτική και τελικά γίνεται μαρτυρική. Η εξάρτηση του και η έντονη ανάγκη του για ποτό τον μετέτρεψε σε έναν άνθρωπο επικίνδυνο, αλλόκοτο, παρείσακτο και αυτή του η συμπεριφορά τον οδήγησε στην απόπειρα δολοφονίας της πρώτης του γυναίκας. Αυτό το επεισόδιο αναφέρεται έντονα στον Πότη, ένα ψυχογράφημα αυτής του της αυθυποβολής σε μία ουσία που στάθηκε μεν αφορμή να εμπνευστεί τον Πότη, αλλά από την άλλη δε τον καταδίκασε να αποδράσει νέος για το αιώνιο ταξίδι, μόλις το 1947.

Η Έμη Βαικούση στο εξαιρετικό επίμετρο που εμπλουτίζει και μας μαθαίνει πολλά για το πλαίσιο μέσα στο οποίο γράφτηκε ο Πότης αναφέρει:

«Σ’ αυτή τη μεγαλειώδη τοιχογραφία της γερμανικής κοινωνίας, ο συγγραφέας σκιαγραφεί τις τύχες των ηρώων του στην περίοδο της μεγάλης οικονομικής κρίσης της δεκαετίας του ’20». Αυτή είναι η κληρονομιά της γερμανικής σχολής του μεσοπολέμου στην οποία συγκαταλέγονται ο Τσβάιχ, ο Ροτ, ο Μπροχ και άλλοι με την διαφορά πως ο Φάλαντα ήταν ο μόνος ή ίσως από τους λίγους που προτίμησαν να παραμείνουν στην Γερμανία εν μέσω πολέμου και να αποτυπώσουν ιδίοις όμασσι την παρακμή μίας ολόκληρης κοινωνίας, να γευτούν πικρά τους κανόνες της απαγόρευσης και της άρνησης, να στερηθούν την ελευθερία τους. Ίσως τελικά ένας και από τους λόγους του διεξόδου που προτίμησε ο Φάλαντα για να ξεφύγει από τις εικόνες της ανθρώπινης αλλοτρίωσης και του ολέθριου ολοκληρωτισμού ήταν η διαφυγή στον δρόμο των ουσιών, είτε αυτό λέγεται αλκοόλ είτε ναρκωτικές ουσίες. Ο ίδιος σημειώνει: «Είναι τόσο ορμητική, τόσο αβυσσαλέα αυτή η ανάγκη στο κορμί μου, μία δίψα να με καταπιεί ολόκληρο, αν δεν βρω να τη χορτάσω». Τελικά πόσο εύκολο είναι να αντισταθεί ο ανθρώπινος νους σε πειρασμούς και να μην δαγκώσει το μήλο που συνήθως εξ’ ορισμού γνωρίζει πως θα τον οδηγήσει σε μία αμαρτία που δεν έχει γυρισμό? Πόσο μπορεί να «ενδίδει» ο άνθρωπος? Πόσο χαμηλά μπορεί να πέσει ο άνθρωπος για να εισέλθει μόνο για λίγο σε μία σφαίρα απόλαυσης θυσιάζοντας και χαραμίζοντας κεκτημένα και πρόσωπα αγαπημένα; Πάλι θα χρησιμοποιήσω τα λεγόμενα του Φαλάντα που δηλώνει χαρακτηριστικά:

 «Η λογοτεχνία ζει απ’ αυτή την αντίθεση ανάμεσα στο Καλό και το Κακό». «Θέλω να επιλέξω εγώ τον θάνατό μου, σαν ελεύθερος άνθρωπος».

Εκδόσεις Κίχλη

Eπιμέλεια:Γεωργία Χάρδα

georgiacharda@gmail.com